Είναι μια τόσο θρυλική στιγμή και κομβικό σημείο, το κατεξοχήν πολιτικό έγκλημα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, ένα κομβικό σημείο. Τι ελπίζατε να προσθέσετε στη συζήτηση σχετικά με τον Γρηγόρη Λαμπράκη και την δολοφονία του συγκεκριμένα;
Ένας βασικός λόγος ήταν προσωπικός. Όταν ήμουν παιδί, είχα ακούσει για έναν καλό άνθρωπο που δραστηριοποιούνταν σε τόσους τομείς, ήταν γιατρός, αθλητής πολύ καλός, με κοινωνικό έργο. Και αυτό κάπως με είχε σημαδέψει. Και μετά από πολλά χρόνια, πριν περίπου 3-4 χρόνια, μου βγήκε η ανάγκη να κάνω μια ταινία για αυτόν τον άνθρωπο.
Στο ενδιάμεσο πάντα υπήρχε το ερωτηματικό μέσα μου σχετικά με το τι συμβαίνει ξαφνικά και ένας άνθρωπος ξεχωρίζει και γίνεται ήρωας, γίνεται μύθος. Ποια είναι αυτή η ανάγκη του κόσμου να φτιάξει μύθους, να φτιάξει πρότυπα;
Και κοιτώντας την ιστορία αυτή μισό αιώνα μετά, καταλαβαίνεις ότι όντως ήταν κομβικό σημείο, μπορούμε να μιλάμε πλέον για το πριν και το μετά. Διότι αμέσως μετά την δολοφονία, αλλάζει το πολιτικό τοπίο ταχύτατα και στην κεντρική πολιτική σκηνή, με την παραίτηση του Καραμανλή, αλλά και γενικά ο κόσμος σπάει το κλίμα της τρομοκρατίας, βγαίνει στους δρόμους, η νεολαία παίρνει τα πράγματα στα χέρια της, φτιάχνει λέσχες πολιτισμού.
Γίνεται μια πολύ μεγάλη δουλειά, μια άνοιξη που όμως μένει ημιτελής - η χούντα θα το διακόψει αυτό για τα καλά. Αλλά παραμένει το ερώτημα: ποιος ήταν αυτός ο άνθρωπος, η δολοφονία του οποίου έπαιξε τόσο βασικό ρόλο στην πολιτική πορεία της Ελλάδας;
Πόσο νωρίς στην διαδικασία της προετοιμασίας της ταινίας αποφασίσατε την παράλληλη αφήγηση, με την οποία ακούμε τις διηγήσεις των αυτόπτων μαρτύρων του τελευταίου 24ώρου του Λαμπράκη παράλληλα με ιστορίες από τη ζωή του και βασικούς σταθμούς της πορείας του;
Αρκετά νωρίς κατέληξα σε αυτό, πριν ολοκληρωθεί το πρώτο cut της ταινίας. Πίστευα ότι θα είχε ενδιαφέρον η ταινία να δείχνει παράλληλα την ιστορία της ζωής του και των πολιτικών γεγονότων, με το χρονικό της δολοφονίας του και του τι ακολούθησε. Είχα κάποιους ενδοιασμούς αν θα λειτουργήσει, μήπως κατακερματίζει την διήγηση και ο θεατής δεν μπορεί να την ακολουθήσει.
Αλλά ούτως ή άλλως αυτός ο μη-γραμμικός τρόπος μοντάζ με τις εγκιβωτισμένες αφηγήσεις μού αρέσει, το έχω κάνει και σε προηγούμενες δουλειές μου. Και παρόλο που υπήρχε ο κίνδυνος να χαθεί η ταύτιση με τον Λαμπράκη, από την άλλη έδινε ένα σασπένς, και νομίζω λειτούργησε.
Κατά τη διάρκεια της μεγάλης αυτής έρευνας, διαβάσατε, μάθατε κάτι για τον Λαμπράκη που σας εξέπληξε;
Σίγουρα, γιατί μπορεί να είχα αυτό το ενδιαφέρον από μικρός αλλά δεν είχα κάνει ποτέ πραγματική έρευνα. Μάθαινα πράγματα για τον Λαμπράκη διαβάζοντας τυχαία, δεν μάζευα υλικό. Οπωσδήποτε ανακάλυψα πράγματα, αλλά δεν ήταν τόσο συγκλονιστικά που να αλλάξουν την εικόνα που είχα.
Απλώς ενίσχυσαν αυτά που ήδη ήξερα, έκαναν πιο σαφή την εικόνα. Κυρίως τις άλλες του δράσεις ως κοινωνικός ακτιβιστής: όταν είχε πάει να διαμαρτυρηθεί για τους πολιτικούς κρατούμενους, έφαγε ξύλο και νοσηλεύτηκε με διάσειση δέκα μέρες στην κλινική της Αγίας Ειρήνης, μετά τον ξαναπιάσανε όταν προσπάθησε να βοηθήσει τους πλημμυροπαθείς στην μεγάλη πλημμύρα του '61 στις φτωχογειτονιές του Πειραιά, ή όταν συνελήφθη στις εκλογές του 1958 και τον πήγαν στο τμήμα.
Αυτά είναι πράγματα που δεν ήξερα, αλλά όλα συνάδουν με αυτά που γνώριζα. Ήταν ένας άνθρωπος που δεν ξέχασε τις ρίζες του, είχε γνωρίσει τον μόχθο των ανθρώπων και τον εκτιμούσε σε όλη του τη ζωή.
Και έτσι βρέθηκε στον κόσμο της Αριστεράς ο Λαμπράκης, δεν ήταν θεωρητικός μαρξιστής. Οι κοινωνικές του ευαισθησίες τον οδήγησαν σε αυτόν τον χώρο.
Αναφέρατε στον εισαγωγικό λόγο σας στην πρεμιέρα στην πρεμιέρα το πόσο πολύτιμη ήταν η δουλειά σας στα διάφορα Αρχεία που επισκεφθήκατε για την έρευνα. Θέλετε να μας πείτε περισσότερα για αυτά;
Ναι, ήταν πολύτιμη βοήθεια. Και, ξέρετε, δεν είναι μόνο αυτά που έχουν μπει στην ταινία, είναι πολλά περισσότερα αυτά που έχεις ψάξει αλλά κάποια στιγμή συνειδητοποιείς ότι δεν σου κάνουν τελικά.
Έχει γίνει μια πάρα πολύ μεγάλη δουλειά στα αρχεία, είναι σημαντική η βοήθειά τους. Και για να είναι χρηστικά αυτά τα αρχεία, πρέπει να προηγηθεί δουλειά και χρειάζονται στήριξη, και χρηματική αλλά κυρίως επιστημονική, για να έχουν πάρει μορφή και να μπορούν οι ερευνητές να τα χρησιμοποιήσουν. Και η δουλειά αυτή σώζει κομμάτια της ιστορικής μνήμης, και τα οργανώνει έτσι ώστε να τα βρίσκουμε.
Και το λυπηρό είναι ότι, κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της ταινίας, τρία μεγάλα αρχεία αναγκάστηκαν να διακόψουν την λειτουργία τους: το Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, το Αρχείο της ΕΡΤ και το αρχείο της τηλεόρασης του 902.
Οφείλω πολλά και στο Αρχείο Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, στα Αρχεία της Εταιρείας Μελέτης Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, το Επιμορφωτικό Κέντρο Χαρίλαος Φλωράκης, το Μουσείο Μαραθωνίου Δρόμου και ανακάλυψα κι εγώ κάποια πράγματα, στο χωριό του Λαμπράκη, την Κερασίτσα από την γυναίκα του αδερφού του, Μήτσου.
Και βέβαια είχαμε την τύχη να βρούμε το υλικό του Γιώργου Γέρου, που τράβηξε με μια απλή 8άρα μηχανή - φανταστείτε, το 1963 - την μαραθώνια πορεία ειρήνης.
Πρέπει να ήταν μεγάλη η στιγμή αυτή, όταν ανακαλύψατε αυτό το υλικό!
Ήταν! Γιατί και ο ίδιος δεν το θυμόταν ότι είχε τραβήξει ταινία, νόμιζε ότι απλώς είχε κάποιες μπομπίνες μαγνητοφώνου που είχε γράψει τα συνθήματα στην κηδεία. Τον παρακάλεσα να ψάξουμε και όντως τις βρήκαμε, και βρήκαμε και ένα κομμάτι φιλμ, σε άθλια κατάσταση.
Δυσκολευτήκαμε πολύ να βρούμε εργαστήριο για να το επεξεργαστούμε και να δούμε τι είναι. Στην πρώτη μπομπίνα, μετά από καιρό, βρήκαμε μόνο κάτι οικογενειακές στιγμές, τίποτα το χρήσιμο δηλαδή, αλλά μετά ο Γέρου μου είπε ότι βρήκε κι άλλες μπομπίνες και μετά από έξι μήνες έφτασε στο σπίτι μου ένα DVD. Πρώτο πρώτο ήταν το σφυροδρέπανο του αεροπλάνου και έπειτα τα πλάνα με τον Γκαγκάριν και αμέσως μετά ήρθαν τα πλάνα με τον Λαμπράκη να περπατά στον Μαραθώνα...
Ήταν απίστευτη στιγμή, τρελάθηκα. Φαντάζομαι ότι κάπως έτσι νιώθουν και οι αρχαιολόγοι όταν κάνουν μια ανακάλυψη! Φώναξα την γυναίκα μου, τον γιο μου, πήρα τους συνεργάτες μου, ήταν τρομερό.
Φαντάζομαι ότι δεν ήταν ανάμεσα στους στόχους όταν ξεκινήσατε και προφανώς δεν μπορούσατε να το υποψιαστείτε, αλλά τελικά κάποια χαρακτηριστικά της εποχής εκείνης έχουν γίνει ιδιαίτερα επίκαιρα και αναγνωρίσιμα σήμερα.
Ναι, τραγικά επίκαιρα, βέβαια. Δεν μπορούσα να το φανταστώ στο τέλος του 2010, ούτε είχα στο μυαλό μου ότι πλησιάζει η 50η επέτειος από τον θάνατο του Λαμπράκη. Αλλά ναι, αυτή η αναβίωση των παρακρατικών πρακτικών είναι πραγματικά σαν να επαναλαμβάνεται η ιστορία. Ένας φίλος μου είπε αφότου είδε την ταινία ότι συγκινήθηκε αλλά και πικράθηκε - είπε, "κατάλαβα ότι είμαστε πάλι στο ίδιο σημείο".
info
Σενάριο – Σκηνοθεσία: Στέλιος Χαραλαμπόπουλος Παραγωγός: Θάνος Λαμπρόπουλος Παραγωγή: Περίπλους Διεύθυνση Φωτογραφίας: Δημήτρης Κορδελάς Μοντάζ: Κωνσταντίνος Τσιχριτζής Mουσική: Πλάτων Ανδριτσάκης Aφήγηση: Δημήτρης Ήμελλος, Τάσος Ράπτης, Βαγγέλης Αλεξανδρής, Ξάνθος Μαϊντάς, Χρίστος Ρουμελιωτάκης Έρευνα: Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, Γεράσιμος Βάκρος, Αλέξανδρος Αλεξανδρόπουλος Συνεργάτες Ιστορικοί: Ηλίας Νικολακόπουλος, Ιωάννα Παπαθανασίου, Στράτος Δορδανάς Διεύθυνση Παραγωγής: Αλέξανδρος Αλεξανδρόπουλος Οργάνωση παραγωγής (Αρκαδία): Γεράσιμος Βάκρος Βοηθός σκηνοθέτη: Θάνος Ψυχογυιός Σχεδιασμός Ήχου: Φίλιππος Μάνεσης Μιξάζ: Κώστας Φυλακτίδης Τίτλοι: Φοίβος Σκρουμπέλος Με τη χρηματοδότηση του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου Χορηγία: Εθνική Τράπεζα, Ελληνική Ενδοκρινολογική Εταιρεία, Πανελλήνια Ένωση Ενδοκρινολόγων, Δήμος Τρίπολης
H ταινία «Μαραθώνιος Μιας Ημιτελούς Άνοιξης: Γρηγόρης Λαμπράκης» κυκλοφορεί από την Πέμπτη 20 Φεβρουαρίου από την Feelgood Entertaiment και θα προβάλλεται στις αίθουσες Αλεξάνδρα, Διάνα, Έλλη, Κηφισιά 2 Cinemax, Νανά 5 Cinemax, Νιρβάνα Cinemax, Σπόρτιγκ, Ταινιοθήκη της Ελλάδος, Τριανόν και Cineville Tripoli.
